In Antwerpen heeft bijna elk district zijn eigen cultuurcentrum. Er is echter weinig eenheid terug te vinden in de diversiteit van de centra, zowel wat betreft werking, infrastructuur als herkenbaarheid. De stad Antwerpen wilde de cultuurcentra onder één vlag laten varen. Ze deed een beroep op de Open Oproep van de Vlaams Bouwmeester voor het opmaken van een 'masterplan voor de vormgeving van de infrastructuur van de Antwerpse Cultuurcentra (CCA)'. Het winnende ontwerpvoorstel van POLO Architects stelt hogere ambities dan de opdracht voorschreef. Het probleem van fragmentatie kan niet verholpen worden met 'vormgeving' of de creatie van een 'huisstijl'. POLO Architects koos voor een meer doortastende en ruimtelijke aanpak.'

beelden: POLO Architects / fotografie: Sarah Blee - Elisabeth Verwaest

Het masterplan brengt de belangrijkste noden in kaart en detecteert de blinde vlekken op de kaart. Het onderscheidt drie archetypes van cultuurcentra. Er zijn de 19de-eeuwse 'kasteeltjes', de veelal modernistische 'culturele instituten' uit de tweede helft van de 20ste eeuw en de meer informele ad-hocinfrastructuur zoals oude schoolgebouwen met allerlei in- en uitbreidingen. Elk van de archetypes vraagt om een andere oplossing. Vier cultuurcentra zijn intussen onder handen genomen.

Een voormalige bibliotheek uit 1956 in de wijk Kiel werd verbouwd tot Cultureel Centrum Nova. Het waardevolle modernistische erfgoed – een ontwerp van architecten Isidoor Van de Wiele en Jan Goos – werd in ere hersteld. Binnen is een kinderopvang ingericht, de leeszaal is een theaterzaal geworden en in de inkomhal staat een nieuwe onthaalbalie.

Het cultuurhuis van Zandvliet vervolgens, is een archetypische ad-hocconstructie. Het cultuurcentrum was gevestigd in een klein schoolgebouw in een huizenrij. Het stadsbestuur kon overtuigd worden om een aanpalend pand aan te kopen en af te breken. Zo komt ruimte vrij voor een toegangsplein. Het ontwerp plaatst een nieuwe polyvalente zaal in een compact en gesloten volume achter het schoolgebouw. Door het volume op te tillen, ontstaat ruimte voor een foyer. De transparante foyer vormt samen met het plein het bruisende hart van het cultuurhuis. Een nieuwe luifel in de opengemaakte gevelrij geeft het cultuurcentrum een duidelijke en uitnodigende identiteit. De luifel omarmt het leven op het voorplein en schermt het af van een al te direct contact met de straat.

De cultuurcentra van Hoboken en Ekeren ten slotte, zijn twee voorbeelden van het archetype van het kasteeltje. Voor dit archetype schrijft het masterplan voor om de kasteeltjes als kasteeltjes te laten bestaan, en een tweede volume met de nodige infrastructuur toe te voegen.

In Hoboken bestond er wel een cultuurwerking, maar die beschikte niet over een volwaardige infrastructuur. Het kasteel met koetshuis uit het fin-de-siècle werd gerenoveerd en uitgebreid tot cultuur- en jeugdcentrum Casa Louisa. Het kasteel werd in ere hersteld en oude verbouwingen werden ongedaan gemaakt. Naast het kasteel bouwde POLO Architects een nieuw monolithisch volume waarin de theaterzaal is ondergebracht. Een glazen foyer legt de verbinding tussen kasteel en zaal. De transparante en uitnodigende ruimte tussen oud en nieuw vormt het nieuwe hart van het cultuur- en jeugdcentrum. Het aanpalende koetshuis dient als opslagruimte. Voor de buitengevels van de theaterzaal koos POLO Architects voor metselwerk met een figuratief en organisch bas-reliëf dat de zwaarte van de monoliet tempert.

Ook Ekeren was een blinde vlek op de kaart. Het Ekerse cultuurcentrum was tijdelijk gevestigd in een gehuurd winkelpand. Een vrijstaand neoclassicistisch herenhuis op een parkdomein bood een oplossing. De renovatie van het kasteeltje is bescheiden. Het gebouw kreeg een lift, een cafetaria en een zaal met negentig zitplaatsen.

lees meer over het project Cultuurcentrum Gravenhof Hoboken
lees meer over het project Vrijetijdscentrum De Schelde Zandvliet
lees meer over het project Cultuurcentrum 252 CC Ekeren